از آنجایی که گفت‌وگوی جمعی یکی از قالب‌های مورد استفاده در کلاس ریاضی می‌باشد۱، بر خود لازم دیدیم که نوشته‌ای را در این باره تنظیم کنیم. امید که به کار آید.
بارها مشاهده می‌شود به محض اینکه معلم سؤال یا چالشی را مطرح می‌کند، تعداد خاصی از دانش‌آموزان دست خود را بالا می‌برند و پاسخ «درست» را به سؤال معلم می‌دهند. معلم خشنود از دریافت پاسخ درست، مطمئن می‌شود که تدریسش در این مرحله انجام شده است و وارد مرحله‌ی بعدی می‌شود.
آیا اگر فقط چند دانش‌آموز پاسخ درست یا نظر و استدلال خود را مطرح کنند، می‌توانیم بگوییم که «گفت‌وگو» شکل گرفته است؟ یا اینکه همه‌ی دانش‌آموزان به مفهوم دست یافته‌اند؟ وقتی می‌خواهیم که فرهنگ گفتگوی سازنده را در کلاس شکل دهیم، گفت‌وگویی که یادگیری را به همراه دارد، لازم است که تک تک بچه‌ها فرصت داشته باشند که فکر کنند و نظرشان را بگویند. هدف اصلی، رسیدن به پاسخ «درست» نیست. مهم فرآیندی است که طی می‌شود تا افراد مشارکت کنند، استدلال بیاورند، همدیگر را بشنوند، نقد کنند، بین مفاهیم ارتباط برقرار کنند و خودشان یادگیری‌شان را بسازند. بر کسی پوشیده نیست که تسهیلگری و هدایت این‌گونه گفت‌وگوهای جمعی در کلاس، کار ساده‌ای نیست اما توجه به بعضی از نکات در این راستا می‌تواند کمک کننده باشد و محیطی امن و تجربه‌ی مفیدی را هم برای معلم و هم برای دانش‌آموزان رقم بزند؛ نکاتی مانند:
- تنظیم قرارهای کلاسی: قرارها و انتظاراتی را می‌توان با مشارکت دانش‌آموزان، با هدف ایجاد فرهنگ مثبت کلاسی و بهبود روند گفت‌وگوی جمعی، تنظیم کرد. خوب است پوستر این قرارها در جایی در کلاس نصب شود و هر زمانی که نیاز احساس شد، به آن اشاره و یادآوری کرد. قرارهایی مانند: «برای صحبت کردن دستمان را بالا می بریم و منتظر اجازه‌ی معلم می‌مانیم»، «زمانی که کسی صحبت می‌کند، سکوت می‌کنیم، با دقت به او گوش می‌دهیم و دستمان را بالا نمی‌بریم»، «اگر چیزی را نمی‌دانیم، می‌پرسیم»، «با احترام با همدیگر گفت‌وگو می‌کنیم»، «سعی می‌کنیم در ادامه‌ی صحبت دوستمان و مرتبط با آن صحبت کنیم»، «اشتباهات را قدر می‌نهیم زیرا فرصتی برای یادگیری هستند» و…
- طرح سوال‌های باز پاسخ: سوالاتی که پاسخ یکتای درست برای آن‌ها وجود ندارد بلکه هر دانش‌آموز با توجه به دانش، درک و دریافت خود از سوال می‌تواند برای آن، پاسخی ارائه دهد. برای مثال به این سوال توجه کنید: «جمع کدام دو عدد می‌شود ۹؟» یا ممکن است تصویری نمایش دهید و از دانش‌آموزان سوال کنید که «در این تصویر چه می‌بینید؟» و کلی سوال دیگه که اینجا مجال طرح آن‌ها نیست. برای همچین سوالاتی، می‌توان پاسخ‌های متنوعی ارائه داد. این‌گونه سوالات امکان مشارکت حداکثری دانش‌آموزان را فراهم می‌کند و اعتماد به نفس دانش‌آموزان را برای بروز خود افزایش می‌دهد.
- فرصت تفکر فردی: خوب است بعد از طرح سوال از طرف مربی، زمان مختصری (حدود دو دقیقه) در اختیار دانش‌آموزان قرار بگیرد که به صورت فردی در مورد موضوع فکر کنند و ایده‌هایشان را انسجام دهند. برای این کار حتی می‌توانند ایده‌هایشان را بر روی برگه‌هایی بنویسند. این کار باعث می‌شود از پاسخ دادن همیشگیِ عده‌ای خاص در کلاس نیز ممانعت به عمل آید و امکان ابراز ایده را برای همگان فراهم سازد.
- فرصت گفت‌وگوی دو نفره: بعد از تفکر فردی و قبل از گفت‌وگوی جمعی، پیشنهاد می‌شود که به مدت مختصری (حدود دو دقیقه) هر دانش‌آموز با نزدیک‌ترین فردی که در کنارش است، در مورد ایده‌ها و نظراتش در مورد موضوع موردنظر به گفت‌وگو بپردازد. این کار باعث می‌شود که مشارکت حداکثری در کلاس برقرار شود و همچنین دانش‌آموزانی که برای بیان ایده‌هایشان در کلاس تمایل ندارند، بتوانند کیفیت ایده‌های خود را بر همسالان خود آزمایش کنند.
- ترغیب به شنیدن یکدیگر: یادگرفتن از ایده‌های همدیگر و هم‌افزایی، تنها زمانی امکان‌پذیر است که بچه‌ها بتوانند به خوبی به همدیگر گوش دهند. بدین منظور مربی می‌تواند بعد از اینکه دانش‌آموزی نظرش را بیان کرد، با پرسش سوالاتی، گامی در ترغیب و تقویت این مهارت بردارد؛ سوالاتی مانند: «چه کسانی با نظر پارسا موافق هستند؟ چرا؟ چه کسانی مخالف هستند؟ چرا؟»، «آیا کسی می‌تواند بگوید که علی چه گفت؟»، «ایده‌ی شما چه شباهتی به ایده‌ی سارا دارد؟ چه فرقی می‌کند؟»، «چه کسی می‌خواهد به نظر آوا چیزی اضافه کند؟»، «آیا کسی نظر دیگری دارد؟»، «آیا کسی از مریم سوالی دارد؟» و… از طرفی دیگر، نیاز است معلم خود نیز به عنوان یک الگو در کلاس، شنونده‌ای فعال و کنجکاو برای ایده‌های دانش‌آموزان باشد.
- اجتناب از تعجیل در رسیدن به هدف: قرار است دانش‌آموزان، کاوش‌کننده و استخراج‌کننده‌ی مفاهیم و اطلاعات باشند. در نتیجه ممکن است برای نیل به هدف، نیازمند زمان باشند. خوب است معلم این فرصت را به آن‌ها داده و برای سرنخ دادن یا انتقال دانش عجله نکند.
- جمع‌بندی گفت‌وگو: در پایان گفت‌وگو، زمانی را اختصاص دهید تا دانش‌آموزان آنچه را شنیده‌اند، به ویژه از نظر ارتباط آن با مفاهیم درس و اهداف فعالیت، جمع‌بندی کنند. این کار می‌تواند از طریق انجام یک فعالیت فردی یا گروهی (گروه کوچک) نیز انجام شود.
حتما نکات ارزنده و کارآمد دیگری نیز در روند گفت‌وگوی کلاسی وجود دارد که در این نوشته مطرح نشده است. خوش‌حال می‌شویم که آن‌ها را در قسمت «دیدگاه‌ها»، در پایین همین متن، با ما در میان بگذارید. شما از چه روشی برای بهبود پیشرفت گفت‌وگوی جمعی در کلاستان استفاده می‌کنید؟
- از دیگر قالب‌های مورد استفاده در کلاس درس، از جمله کلاس ریاضی، می‌توان به فعالیت فردی و فعالیت گروهی (گروه‌های کوچک یا بزرگ) اشاره کرد که هر کدام از آن‌ها روند و تدابیر خاصی را می‌طلب. بر آنیم که در نوشته‌های دیگری به این قالب‌ها بپردازیم. ↩︎
دیدگاهتان را بنویسید